O pobycie dr. Olgierda Ławrynowicza w Amsterdamie (stypendium PROM NAWA)

Zakończył się miesięczny pobyt dr. Olgierda Ławrynowicza w Amsterdamie w ramach stypendium PROM Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej. Stolica Królestwa Niderlandów jest jednym z najważniejszych ośrodków badawczych zajmujących się archeologią współczesności o zasięgu globalnym (m.in. z zakresu archeologii kolonialnej, industrialnej, Holocaustu, współczesnych konfliktów zbrojnych, współczesnej codzienności).

Wydział Humanistyczny UvA i ACASA
NIOD
PC Hoofthuis UvA (budynek edukacyjny ze strefami do nauki)
Wykład na seminarium magisterskim
Seminarium magisterskie
Zajęcia prof. Jamesa Symondsa
ACASA Archaeology Research Seminar
Warsztaty ACSEM „Unravelling Colonial Textiles”
Warsztaty ACSEM „Unravelling Colonial Textiles”
Polski Honorowy Cmentarz Wojskowy w Bredzie
Pomnik gen. Stanisława Maczka w Maczek Memorial Breda
Spotkanie z gen. Richardem Tieskensem, dyrektorem Maczek Memorial Breda
Maczek Memorial Breda
Maczek Memorial Breda
Maczek Memorial Breda
Maczek Memorial Breda
Maczek Memorial Breda
Maczek Memorial Breda
Kaplica Bractwa Kuszników św. Jerzego w kościele NMP w Bredzie
Dekoracja kaplicy Bractwa Kuszników św. Jerzego w kościele NMP w Bredzie
Rzeźba nagrobna Jana II van Polanen w kościele NMP W Bredzie
Detale rzeźby nagrobnej Jana II van Polanen w kościele NMP W Bredzie
STRAAT. Museum for street art and graffiti
STRAAT. Museum for street art and graffiti

Wyjazd stał się świetną okazją zarówno do przeprowadzenia kwerend w bibliotekach i archiwach Uniwersytetu Amsterdamskiego (UvA), Institute for War, Holocaust and Genocide Studies (NIOD), jak również wizyty studialnej w Amsterdam Centre for Ancient Studies and Archaeology (ACASA), skupiającym badaczy z UvA oraz Vrije Universiteit Amsterdam. Jednostka ta operuje nowoczesnymi metodami badań elementów współczesnej kultury materialnej (interpretacja, pomiary i dokumentacja 3D, konserwacja) oraz interdyscyplinarną (humanistyczną) prospekcją współczesnego krajobrazu.

Tu także znajduje się bogaty księgozbiór publikacji dotyczących archeologii współczesności, zebrany przez prof. Jamesa Symondsa, który w przeszłości zajmował się m.in. archeologią industrialną w Manchesterze. Wieloletnie już kontakty z Instytutem Archeologii UŁ tego wybitnego naukowca są m.in. efektem jego fascynacji postfabrycznym krajobrazem Łodzi oraz jej trudnym, nieoczywistym dziedzictwem archeologicznym. W ostatnich latach badacz ten m.in. wygłosił referat inauguracyjny na konferencji „Trudne dziedzictwo. Archeologia i etnografia o nie zawsze zapomnianej przeszłości” (org. Studencko-Doktoranckie Koło Naukowe Etnologów Uniwersytetu Łódzkiego „Wagabunda”, Bronioznawcze Koło Naukowe Studentów Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego „Szare Banderia”) w maju 2017 r., a w czerwcu 2019 r. uczestniczył w pracach archeologicznych na terenie dawnej siedziby Gestapo i Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi (org. Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódzka Specjalna Stefa Ekonomiczna, Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN, Oddział Łódzki IPN).

Wyjazd stał się także okazją do spotkań z badaczami ACASA (szczególnie z prof. J. Symondsem i dr. Nourem Munawarem), których celem stało się wypracowanie tematu i zakresu wspólnych badań w ramach planowanego międzynarodowego projektu badawczego.

Praca naukowa na Uniwersytecie Amsterdamskim nie ograniczała się do kwerend, ale stworzyła możliwość poszerzenia kompetencji dydaktycznych poprzez aktywne uczestniczenie w seminariach magisterskich J. Symondsa oraz w jego zajęciach z archeologii powszechnej dla studentów archeologii w Amsterdam School for Heritage, Memory and Material Culture UvA (AHM). Dr Ławrynowicz przedstawił wykład pt. „Beginnings of Polish archaeological research on traces of totalitarian crimes. Lexicon of Katyn Archaeology” oraz przeprowadził dyskusję ze studentami studiów licencjackich w ramach tematu „Ethnoarchaeology of the contemporary past in Polish research projects”. Interesującym doświadczaniem stała się także obserwacja prezentacji projektów badawczych dotyczących archeologii nowożytnego Peru, USA oraz XIX-wiecznej muzeologii, przygotowanych przez młodych archeologów w ramach ACASA Archaeology Research Seminars, a także warsztatów z zakresu struktury i przemian holenderskiej tkaniny kolonialnej („Unravelling Colonial Textiles”; org. Amsterdam Centrum for Studies of Early Modern Culture, UvA (ACSEM). Warsztaty te odbywały się w historycznych wnętrzach Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.

Dzięki inicjatywie i pomocy dr Berber van der Meulen-van der Veen z ACASA możliwe stało się zrealizowanie jednodniowej wizyty w Maczek Memorial Breda i spotkania z dyrektorem tej placówki, gen. Richardem Tieskensem. Muzeum zlokalizowane jest przy Polskim Honorowym Cmentarzu Wojskowym w Bredzie, gdzie spoczywają głównie żołnierze 1 Dywizji Pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. To właśnie polscy żołnierze z tej dywizji w 1944 r. wyzwoli Bredę spod okupacji niemieckiej. 50 lat później pochowany został tu także jej dowódca, gen. Stanisław Maczek. W trakcie wizyty dr Ławrynowicz przedstawił pracownikom muzeum, i jednocześnie miejscowej Polonii, referat pt. „Lexicon of Katyn Archaeology. Research project 85 years after the crime”. Od strony symbolicznej Katyń i Breda to dwa skrajnie różne oblicza tej samej wojny. Wśród wielu nici łączących oba miejsca wyróżnić można zmagania się ze stalinowskim systemem opresji, który na różne, mniej lub bardziej tragiczne w skutkach, sposoby uniemożliwił powrót polskich oficerów i szeregowców do Kraju.

Stolica Brabancji Północnej to także przepiękne niewielkie miasto, godne polecenia na dobrze spędzony wywczas. Uwagę przyjezdnych zwraca przede wszystkim wielki gotycki kościół NMP. Bronioznawców zainteresuje tu z pewnością rzeźba Jana II van Polanen (±1324–1378) z nieistniejącego już XIV-wiecznego nagrobka tego feudała oraz jego dwóch kolejnych żon (Oda van Horne, Machteld van Rotselaar), a także późnośredniowieczne freski odkryte w czasie niedawnej renowacji w kaplicy Bractwa Kuszników św. Jerzego.

Sam Amsterdam z jego licznymi muzeami nie wymaga rekomendacji. Dla kogoś interesującego się niedawną przeszłością zachwycające może być dość nieoczywiste miejsce, usytuowane w zrewitalizowanej północnej części miasta. Na obszarze dawnej stoczni NDSM (teren analogiczny do łódzkiego OFF Piotrkowska) znajduje się STRAAT. Museum for street art and graffiti: miejsce wyjątkowe, gdyż jego ekspozycja ulega ciągłym przemianom zachodzącym w rytm stale aktualizującego się dyskursu społecznego, który uzewnętrznia się we wspólnych przestrzeniach współczesnych miast na całym świecie.

Fot. O. Ławrynowicz, J. Symonds