W ponad siedemdziesięcioletnią historię istnienia archeologii na Uniwersytecie Łódzkim wpisały się biografie wielu uczonych, wybitnych archeologów. Nasi Profesorowie – mistrzowie dla swych uczniów – odgrywali, i wciąż odgrywają, szczególną rolę w rozwoju Instytutu. Znani i cenieni autorzy licznych publikacji, gromadzący na swych seminariach naukowców z Polski i Europy, reprezentanci i twórcy szkół badawczych oraz specjalizacji. Pozostawili po sobie nie tylko bogaty dorobek naukowy, do którego sięgają adepci archeologicznego fachu, ale także wspomnienia zachowane w pamięci studentów, współpracowników i przyjaciół.

Rejmund Gostkowski

Rajmund Gostkowski urodził się 30 sierpnia 1885 r. w Dobczycach pod Krakowem. W latach 1903–1906 studiował filologię klasyczną i archeologię klasyczna pod kierunkiem Kazimierza Morawskiego i Piotra Bieńkowskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim.  W latach 1909–1911 kontynuował studia w Wiedniu, a następnie (1913– 1915) w Berlinie. Jednocześnie pracował od roku 1907 jako nauczyciel gimnazjalny w szkołach na terenie Galicji (Drohobycz, Stanisławów, Kraków). W latach 1921–1923 był kierownikiem Państwowych Kursów Maturalnych w Krakowie dla byłych żołnierzy (weteranów walk wyzwoleńczych i wojny polsko-sowieckiej). W latach 1923–1924 uzyskawszy stypendium Polskiej Akademii Umiejętności przebywał we Francuskiej Szkole w Atenach. Zwiedzał też liczne muzea i zbiory starożytne w Egipcie, Turcji, Grecji i w Europie.

Doktorat otrzymał w 1925 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1935 r. habilitował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na podstawie książki „Kapłani i kapłanki w sztuce kreteńsko-mykeńskiej i greckiej”, Wilno 1936). W latach 1925–1929 prowadził wykłady zlecone na Uniwersytecie Jagiellońskim., zaś w latach 1929–1939 wykładał archeologię klasyczną na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (pracował jako zastępca profesora 1929-1937 i jako profesor nadzwyczajny 1937-1939).

Podczas II wojny światowej prowadził działalność konspiracyjną na terenie Wilna (m.in. do końca 1939 r. kierował, z Bronisławem Swiątnickim ps. „Ojciec”, grupą konspiracyjną „Komisariat Rządu”, był żołnierzem Armii Krajowej, tajnie nauczał w Wilnie).

Po wojnie przyjechał do Łodzi. W 1945 r. przyznano mu powtórnie tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1946 r. został powołany na profesora zwyczajnego. W latach 1945–1950 kierował Katedrą Archeologii Klasycznej Uniwersytetu Łódzkiego. We wrześniu 1946 r. został mianowany na na kuratora Katedry Filologii Klasycznej UŁ. Funkcję tę pełnił przez kilka miesięcy do czasu powołania prof. Jerzego Schnaydera na kierownika tej jednostki. W latach 1948–1952 prowadził wykłady z archeologii klasycznej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W 1950 r. został aresztowanyy (za działalność w AK na Wileńszczyźnie) i zwolniony z pracy w Uniwersytecie Łódzkim, a kierowaną przezeń jednostkę zlikwidowano. W latach 1950–1957 założył i był pierwszym kierownikiem Katedry Sztuki Starożytnej i Archeologii Klasycznej w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

W latach 1957–1960 powróciwszy do Łodzi Rajmund Gostkowski stał na czele reaktywowanej Katedry Sztuki Starożytnej i Archeologii Klasycznej (nazwę Katedry Historii Sztuki zmieniono w roku 1951 na Katedrę (i Zakład) Historii Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej).

W 1960 r. przeszedł na emeryturę, ale do śmierci prowadził zajęcia zlecone z historii starożytnej i archeologii klasycznej. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Profesora Rajmund Gostkowski zmarł 2 lipca 1966 r. w Łodzi. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Ogrodowej.

 

Opracowała dr Adrianna Szczerba

Konrad Jażdżewski

Jeden najwybitniejszych archeologów polskich XX w. współzałożyciel Uniwersytetu Łódzkiego, twórca Zakładu Prehistorii UŁ, w latach 1945–1979 Dyrektor Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, a także animator i pierwszy kierownik Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Łodzi.

Po ukończeniu szkoły średniej w Gnieźnie, w 1926 r. podjął studia na Uniwersytecie Poznańskim pod kierunkiem prof. Józefa Kostrzewskiego, które ukończył w 1930 r. Choć Konrad Jażdżewski swymi naukowymi korzeniami najmocniej związany był z poznańskim ośrodkiem archeologicznym (gdzie w 1935 r. uzyskał stopień doktora, a w 1939 r. habilitację), istotną rolę w ukształtowaniu jego osobowości naukowej, w zdobyciu doświadczenia zawodowego przyniosła również praca w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie (w latach 1931–1939).

We wrześniu 1939 r. Konrad Jażdżewski miał objąć Katedrę Archeologii w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Wybuch wojny zniweczył te plany, więc pozostał w Warszawie. W czasie okupacji, w latach 1940–1944, pełnił funkcję Dyrektora Państwowego Muzeum Archeologicznego. Mimo wielu trudności zatrudniał 20 polskich specjalistów, stwarzając im warunki bezpiecznej egzystencji. Niestety w czasie powstania warszawskiego stracił dom i cały dobytek oraz bibliotekę i materiały naukowe. W tej trudnej sytuacji, i z braku perspektyw zawodowych w stolicy, na wieść o planowanym tworzeniu wyższego szkolnictwa w Łodzi postanowił właśnie w tym mieście zacząć od nowa organizować dom i warsztat pracy naukowej.

Dalsza kariera profesora rozwijała się szybko, bowiem już w 1946 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1957 r. zwyczajnym. Będąc znawcą materiałów i problematyki archeologicznej w bardzo szerokim zakresie (od prahistorii po wczesne średniowiecze), wykształcił specjalistów podejmujących badania nad różnymi epokami. Jego wychowankowie odegrali i odgrywają bardzo istotną rolę, zarówno w życiu naukowym, jaki organizacyjnym polskiej archeologii.

Przez całe życie naukowe związany był również z ruchem wydawniczym. W latach 1935–1946 (z przerwą na wojnę) redagował pismo „Z otchłani wieków” popularyzując prehistorię. W roku 1948 zainicjował wydawanie serii „Acta Archaeologica Lodziensis”. W 1956 r. stworzył czasopismo „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”. W dwa lata później, wspólnie z Witoldem Henslem, powołał serię międzynarodową wydawnictwa „Inventaria Archaeologica”, a w 1966 r. przyczynił się do powstania wydawnictwa „Archaeologia Urbium”. Od 1960 r. wchodził w skład komitetu redakcyjnego międzynarodowego słownika archeologicznego „Glossarium Archaeologicum”.

Prof. Konrad Jażdżewski kierował Katedrą Archeologii do 1970 r., kiedy to był zmuszony ograniczyć się do funkcji dyrektora Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

W 1985 r., na krótko przed śmiercią, został wyróżniony przez Uniwersytet Łódzki tytułem doktora honoris causa.

Opracowała dr Adrianna Szczerba

Andrzej Nadolski

Twórca łódzkiej szkoły bronioznawstwa archeologicznego. Archeolog wczesnego średniowiecza. Współorganizator badań katyńskich.
Po zakończeniu działań wojennych rozpoczął studia historii i archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ukończeniu 1 trymestru przeniósł się do Łodzi i kontynuował studia na Uniwersytecie Łódzkim. Studiował tu archeologię i historię średniowieczną. Był uczniem Konrada Jażdżewskiego (1908-1985). W 1949 r. studia ukończył, otrzymał dyplom magistra filozofii w zakresie prehistorii.

Pracę zawodową podjął jeszcze w czasie studiów, w 1946 r. jako asystent w Zakładzie Prehistorii Uniwersytetu Łódzkiego. W 1951 r. obronił rozprawę doktorską Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, (opublikowaną w 1954 r.). Docentem został w 1954 r. Wykładał także na innych uczelniach: Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1957-61, a w następnym roku akademickim na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Jako professeur associé wykładał w Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales w Paryżu.

Miał też zajęcia dydaktyczne w Państwowej Wyższej Szkole Plastycznej i Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi. W 1962 r. został profesorem nadzwyczajnym. W 1970 r. otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. Był kierownikiem Katedry Archeologii UŁ w latach (1970-1971). W 1991 r. jako profesor zwyczajny habilitował się na podstawie pracy Grunwald. Problemy wybrane (Olsztyn 1990).

Po wojnie w latach 1949-91 pracował w Kierownictwie Badań nad Początkami Państwa Polskiego, który pod koniec 1953 roku przekształcono w Instytut Historii Kultury Materialnej PAN.
W Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk PAN, prawie nieprzerwanie aż do przejścia na emeryturę w 1991 r. kierował Zakładem Archeologii Polski Środkowej, który w 1992 r. został przekształcony w Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział w Łodzi. Do 1978 r. pełnił funkcję członka Rady Koordynacyjnej Placówek PAN w Łodzi, a następnie był zastępcą sekretarza naukowego Prezydium Oddziału PAN w Łodzi. Był członkiem Komitetu Nauk Historycznych, Komitetu Nauk Pre- i Protohistorycznych PAN. W latach 1986-1989 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Grunwaldzkiego.
Współpracował z Wojskowym Instytutem Historycznym i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Należał do Rady Muzealnej Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Profesor Andrzej Nadolski kierował licznymi pracami badawczymi w terenie, np. na grodzisku i w kolegiacie tumskiej pod Łęczycą, w Czermnie nad Huczwą, w Spycimierzu nad Wartą, w Dracy w Burgundii we Francji, a także na licznych pobojowiskach, z których na plan pierwszy wysuwały się Pola Grunwaldzkie.

W 1991 r. jako biegły-archeolog wziął udział w ekspedycji prokuratorskiej, mającej za zadanie zlokalizować i odsłonić w Charkowie groby polskich jeńców wojennych pomordowanych podczas II wojny światowej.
Na Uniwersytecie Łódzkim sprawował najwyższe funkcje. Był związany z Katedrą Archeologii na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 1968-1969 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Łódzkiego. Wcześniej, w 1965 r. został wybrany prorektorem.

Po wydarzeniach marca 1968 r. nie wyraził zgody na kandydowanie na dalszą kadencję na stanowisko rektora.

W 1971 r. odszedł z uczelni, ale było to rozstanie czysto formalne, wymuszone w zasadzie obowiązującymi przepisami etatowymi. Do pracy w UŁ powrócił w 1986 r. i związany był z tą uczelnią do swojej śmierci.

Jego dorobek jako dydaktyka i nauczyciela akademickiego obejmuje wypromowanie 29 magistrów i 10 doktorów.
Działalność pozazawodowa.

Profesor Andrzej Nadolski był członkiem wielu towarzystw i stowarzyszeń naukowych, m.in. Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy, Towarzystwa Naukowego Płockiego Oddziału w Łęczycy, a także francuskiej Académie des Sciences, Arts et Belles Lettres de Dijon i londyńskiego The Arms and Armour Society.

Pod koniec życia w 1993 r. został członkiem korespondentem odrodzonej Polskiej Akademii Umiejętności.

Działał na polu redakcyjnym, m.in. dla „Acta Archaeologica Lodziensia“ i „Fasciculi Archaeologiae Historicae“. Był również redaktorem prac zbiorowych Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej. 1350–1450 (Łódź 1990), także tomu I Polskiej techniki wojskowej do 1500 roku. To były efekty długoletnich badań prowadzonych przez zorganizowany przez Andrzeja Nadolskiego zespół interdyscyplinarny.

Profesor Andrzej Nadolski od 1953 r. należał do Polskiego Towarzystwa Historycznego. Wiele czasu poświęcił olimpiadom historycznym, odbywającym się pod egidą Polskiego Towarzystwa Historycznego. Uczestniczył w nich jako egzaminator na szczeblu okręgowym i był członkiem Komitetu Głównego.

W latach 19681981 przewodniczył Oddziałowi Łódzkiemu Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.

pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Nadolski

Jerzy Kmieciński

Wieloletni kierownik Katedry Archeologii UŁ, twórca stacji archeologicznych w Białych Błotach i Klonowicach na Pomorzu.
Jerzy Kmieciński studiował archeologię na Uniwersytecie Łódzkim pod kierunkiem prof. Konrada Jażdżewskiego. Już w trakcie studiów pracował jako asystent przy programie Badań nad początkami Państwa Polskiego (1948– 1950), a następnie w Muzeum Archeologicznym w Łodzi (1950–1952). Pracę magisterską, zrealizowaną pod kierunkiem prof. Jażdżewskiego, obronił w Łodzi w 1952 roku. Wtedy też powierzono mu pełnienie obowiązków inspektora – rzeczoznawcy zabytków archeologicznych przy Ministerstwie Kultury i Sztuki na województwo łódzkie, bydgoskie i gdańskie (1952–1956). W latach 1956–1993 pracował w Katedrze Archeologii UŁ.
Jako jej kierownik, w latach 1972–1992, prof. Kmieciński poświęcił całe lata działalności organizacyjnej, owocującej także wzrostem liczby personelu placówki. Jego wielką zasługą było założenie działających do dzisiaj dwóch stacji archeologicznych w Białych Błotach i Klonowicach na Pomorzu.

W 1962 r. obronił pracę doktorską. W latach 1969–1992 sprawował stanowisko docenta w Katedrze Archeologii UŁ. Habilitował się w 1990 r. Dwa lata później został nominowany na profesora nadzwyczajnego, a w roku 1997 otrzymał tytuł naukowy profesora tytularnego.

W latach 1984–1987 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ. W roku 1993 roku powołano go na kierownika Katedry Archeologii Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie już wcześniej prowadził wykłady. W następnym roku organizował, a potem również kierował Ośrodkiem Badań i Studiów Wschodu, który stał się znaczącą placówką Instytutu Studiów Międzynarodowych UŁ (od 2000 r. Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych). Profesor Kmieciński został jego wicedyrektorem, pełniąc tą funkcję do 1998 roku (do momentu przejścia na emeryturę). Nie przerywając działalności w ISP, nawiązał również współpracę z Instytutem Antropologii i Archeologii Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku.

Prof. J. Kmieciński był inicjatorem wielu krajowych i międzynarodowych programów badawczych, a także redaktorem serii: „Archaeologia Baltica” (1977–1992), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” (1985–1991) i periodyku „Eastern Review” (od 1997 r.). Zainteresowania naukowe prof. Jerzego Kmiecińskiego koncentrują się wokół archeologii pradziejowej, metodyki i metodologii badań archeologicznych, germanoznawstwa oraz antropologii kulturowej.

Za działalność naukową i społeczną został wyróżniony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, medalem UMCS Nauka w Służbie Ludu, medalem Komisji Edukacji Narodowej.

 

Opracowała dr Adrianna Szczerba

Romana Barnycz-Gupieniec

Romana, dla przyjaciół Roma, miała w sobie ciepło i serdeczność charakteryzujące ludzi pochodzących z polskiego wschodu. Sympatia i odpowiedź studentów dla jej dobroci przejawiała się w nadaniu jej nazwy „Matka Boska Gupieńcowa”.

Romana Barnycz urodziła się we Lwowie. Jej rodzicami byli Irena, z domu Kabarowska, nauczycielka i Roman Barnycz inżynier dróg wodnych w randze radcy ministerialnego. W Krakowie zaczęła naukę w szkole przy klasztorze Sióstr Prezentek. Trzy klasy gimnazjalne przerabiała na tajnych kompletach. Po zakończeniu wojny kontynuowała naukę w państwowym gimnazjum i liceum humanistycznyrn im. Józefa Hoene-Wrońskiego, również w Krakowie, świadectwo maturalne otrzymała 19 V 1948 r. We wrześniu tegoż roku zaczęła studia na wydziale humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po dwu latach przeniosła się do Łodzi, ponieważ planowała studiować archeologię, a w Krakowie Katedra Archeologii nie posiadała profesora z tej dyscypliny. W ciągu kolejnych lat kontynuowała studia i równocześnie pracowała w Kierownictwie Badań nad Początkami Państwa Polskiego początkowo jako asystentka, potem starsza asystentka. W 1952 r. otrzymała magisterium na podstawie pracy „Gospodarstwo domowe Gdańska w XI–XIII wieku”, którą przygotowała pod kierunkiem prof. Konrada Jazdżewskiego.

W 1954 r. po utworzeniu Instytutu Historii Kultury Materialnej pracowała nadal w Zakładzie Archeologii Polski Środkowej, w Pracowni Archeologicznej w Gdańsku. W tym okresie uczestniczyła w badaniach archeologicznych prowadzonych w Gdańsku i Elblągu. W wyniku zainteresowań odsłanianymi reliktami budownictwa średniowiecznego przygotowała rozprawę na temat ,,Drewniane budownictwo mieszkalne w Gdańsku w X–XIII wieku”, która stała się podstawą doktoratu obronionego 7 lipca 1971 r. w Instytucie Historii Kultury Materialnej w Warszawie.

Od 1963 r. pełniła funkcję starszej asystentki w pracowni Ziemi Sieradzkiej. W 1966 r. została mianowana adiunktem dokumentacji naukowej. W ciągu swej kariery naukowej wielokrotnie brała udział w badaniach archeologicznych w Zadowicach, pow. Kalisz, Olewinie, pow. Wieluń, Wilamowie, pow. Uniejów, Mnichowie i Witowie pow. Sieradz. W listopadzie 1973 r. przeszła do pracy w Uniwersytecie Łódzkim i objęła etat adiunkta. W Uniwersytecie na Wydziale Filozoficzno-Historycznym w 1984 r. odbyła kolokwium habilitacyjne, na podstawie pracy ,,Mieszkalne budownictwo drewniane w strefach nadbałtyckich we wczesnym średniowieczu” (druk: Łódź 1984) i otrzymała stanowisko docenta. Natomiast 1 X 1990 r. została mianowana profesorem nadzwyczajnym, a w 2001 r. otrzymała tytuł profesora zwyczajnego.

Ceniona jako dydaktyk dzieliła się swoją wiedzą prowadząc zajęcia dla studentów archeologii z wczesnego średniowiecza, specjalizacyjne z zakresu budownictwa wczesnośredniowiecznego, teorii i metodologii archeologii oraz seminarium magisterskie. Pod Jej opieką powstało ponad 30 prac magisterskich i 1 doktorska. Recenzowała 3 rozprawy doktorskie. Miała również zajęcia dydaktyczne na Historii UŁ oraz wykłady monograficzne z zakresu budownictwa dla studentów archeologii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 1994 r. była zatrudniona jako profesor w Wyższej Szkole Pedagogiczno-Humanistycznej w Łowiczu. Prowadziła tam zajęcia z historii starożytnej ziem polskich dla I roku historyków studiów stacjonarnych i zaocznych oraz seminarium magisterskie. W Łowiczu wypromowała kilku magistrów i recenzowała 10 prac magisterskich. Prof. Barnycz-Gupieniec była bardzo ceniona za ogromną życzliwość i otwartość, za to, że zawsze znajdowała czas i zrozumienie dla wszystkich, którzy pomocy od Niej oczekiwali.

Prof. R. Barnycz-Gupieniec, zgodnie ze swymi zainteresowaniami i doświadczeniem badawczym od września 1993 r. pełniła funkcję Kierownika Zakładu Prehistorii, a gdy powstał Instytut Archeologii – od 1996 roku kierowała Zakładem Archeologii Pomorza i Stacją Archeologiczną w Białych Błotach koło Tucholi, która stała się centrum życia naukowego dla badaczy z Polski i zagranicy.

Zainteresowania naukowe prof. Romany Barnycz-Gupieniec, na początku drogi naukowej skierowane były na numizmatykę, zapewne pod wpływem męża Anatoljusza Gupieńca, następnie przez udział w badaniach w Gdańsku zainteresowała się budownictwem drewnianym, dowodem czego są wysoko cenione publikacje poświęcone tego typu budownictwu w średniowiecznym Gdańsku i w strefie nadbałtyckiej we wczesnym średniowieczu. W tej dziedzinie jest  uznanym autorytetem. Jest też ceniona jako znawca wczesnośredniowiecznego Pomorza. Efektem prac w tym zakresie są liczne publikacje książkowe i artykuły publikowane w kraju i za granicą. Budownictwo drewniane średniowieczne było tematem jej referatów wygłaszanych na konferencjach krajowych i zagranicznych. Była również też aktywna na innych odcinkach życia uczelni i organizacyjnych. Przez wiele lat pełniła funkcję pełnomocnika do spraw dydaktyki w Zakładzie Prahistorii i w Katedrze Archeologii UŁ. Brała udział w pracach redakcyjnych: serii „Archaeologia Baltica”. Współorganizowała konferencje: ,,Simposium rimum Archaeologorum Balticorum” w 1974 r.; „Osiągnięcia Łódzkiego Ośrodka Archeologicznego w 30-leciu”; „International Symposium Mechanization of the Archaeological Fieldworks” w 1977. Była członkiem Gdańskiego Towarzystwa Naukowego.

Na emeryturę z Uniwersytetu Łódzkiego przeszła 1 VI 1996 r. Jednak pracowała nadal w wymiarze 1/4 etatu do 1 października  2002 r. w Uniwersytecie Łódzkim, a także w Mazowieckiej Wyższej Szkole Pedagogiczno-Humanistycznej.

Za osiągnięcia naukowe i pracę dydaktyczną była uhonorowana następującymi odznaczeniami: Medal Komisji Edukacji Narodowej w 1997; Medal w Służbie Społeczeństwu i Nauce w 1999; Złota Odznaka Uniwersytetu Łódzkiego w 1993 i Złoty Krzyż Zasługi.

W życiu prywatnym prof. Romana Barnycz-Gupieniec 6 grudnia 1956 r. poślubiła mgr Anatola Gupieńca, numizmatyka kustosza Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego W Łodzi. W 1958 r. urodziła córkę Tomirę. Prof. dr hab. Romana Barnycz-Gupieniec zmarła 10 kwietnia 2014, pochowana na Cmentarzu Rzymsko-Katolickim św. Józefa, przy ulicy Ogrodowej w Łodzi.

 

Za: Magdalena Blombergowa, Romana Barnycz-Gupieniec (21 VII 1930-10 IV 2014), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 30, 2015, s. 289–299

Maria Blombergowa

Historyk archeologii polskiej, badaczka zaangażowana w prace archeologiczno-ekshumacyjne w Lesie Katyńskim.
Maria Magdalena Blombergowa, córka rotmistrza Jana Mikołaja Kossowskiego, zamordowanego w Katyniu, po ukończeniu w 1955 r. Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Łodzi przez rok pracowała w Południowołódzkich Zakładach Przemysłu Jedwabniczego jako projektant. W latach 1956–1961 studiowała archeologię na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UŁ pod kierunkiem prof. Konrada Jażdżewskiego. Już na pierwszym roku studiów rozpoczęła pracę zawodową w Katedrze Archeologii UŁ i kontynuowała ją, do 1973 r. (od 1956 r. jako laborant, od 1961 r. jako asystent naukowo – techniczny, od 1967 r. jako starszy asystent naukowo-techniczny). Ze względu na dominujący wówczas kierunek badań Katedry przede wszystkim pogłębiała studia nad okresem wpływów rzymskich.

W latach 1973–1992 M. M. Blombergowa była zatrudniona w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN, Oddział w Łodzi (później Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział w Łodzi) kolejno na stanowiskach: archeologa specjalisty, starszego asystenta i adiunkta. Podjęła wówczas badania nad dziejami archeologii polskiej, które następnie poszerzyła o historię archeologii rosyjskiej, białoruskiej i ukraińskiej, co w naturalny sposób wynikało z dziejów politycznych Polski oraz losów polskich miłośników starożytności i archeologów. W 1987 r. uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy „Polscy członkowie rosyjskich towarzystw archeologicznych”. Z końcem 1992 r. M. M. Blombergowa przeszła na emeryturę, ale nie zaprzestała działalności naukowej i trzy lata później habilitowała się. Od października 1995 r. powróciła do macierzystej Uczelni, gdzie rozpoczęła pracę naukową i dydaktyczną w Katedrze Archeologii Historycznej Instytutu Archeologii UŁ, najpierw jako adiunkt, a od 1 kwietnia 1998 r. na stanowisku profesora nadzwyczajnego. W 2009 r. przeszła na emeryturę.

Prof. Maria Magdalena Blombergowa jest wybitnym historykiem nauki polskiej, szczególnie zasłużonym w poznaniu dziejów archeologii. Drugi nurt Jej zainteresowań, dotyczący szeroko rozumianej tematyki katyńskiej, a wynikający z tragicznych rodzinnych doświadczeń wojennych i pamięci rozstrzelanego w Katyniu ojca – oficera Wojska Polskiego, zaowocował udziałem M. M. Blombergowej w badaniach sondażowo – ekshumacyjnych w Katyniu (latach 1994 – 1995) i Charkowie (1996), oraz licznymi publikacjami.

Prof. M. M. Blombergowa od lat z oddaniem zajmuje się również popularyzacją historii Armii Krajowej i losów Polaków podczas II wojny światowej, a także w pierwszych latach po jej zakończeniu. Jest przewodniczącą Rady Programowej Klubów Historycznych im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w okręgu łódzko-kaliskim, członkiem (wcześniej przewodniczącą) Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w Łodzi, członkiem założycielem Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Łodzi. W latach 90. należała do Prezydium Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Narodowej, a następnie Plenum Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej.
Za działalność naukową i społeczną została wyróżniona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (2001); Nagrodą Rektora zespołową I stopnia za książkę pt. „Katyń w świetle badań terenowych 1994 – 1995” (Toruń 2003); Medalem „Pro Memoria” za wybitne zasługi w utrwalaniu pamięci o ludziach i ich czynach w walce o niepodległość Polski podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu (2005); nagrodą honorową „Świadek historii” przyznawaną przez Instytut Pamięci Narodowej; Medalem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego; Złotą Odznaką UŁ (2001).

Opracowała dr Adrianna Szczerba

 Andrzej Nowakowski

Marian Głosek

Swą drogę naukową Profesor Marian Głosek rozpoczął jako absolwent archeologii Uniwersytetu Łódzkiego i jednocześnie doktorant w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Dysertację poświęconą znakom i napisom na średniowiecznych mieczach przygotował pod kierunkiem prof. Andrzeja Nadolskiego, w tworzącym się zespole historii uzbrojenia w łódzkim Zakładzie Archeologii Polski Środkowej IHKM PAN. Marian Głosek nie ograniczał się do rozwijania jednej dziedziny wiedzy, uczestniczył bowiem we wszystkich badaniach wykopaliskowych prowadzonych przez Zakład w latach 70. i 80. XX w., a także i później. Były wśród nich wykopaliska średniowiecznych i nowożytnych osad, grodzisk, zamków i dworów obronnych, także badania pobojowisk.

To jednak studia bronioznawcze przyniosły Marianowi  największe sukcesy i sławę. W ich wyniku powstały tak wartościowe prace, jak „Znaki i napisy na mieczach średniowiecznych w Polsce (1973)”, „Miecze środkowoewopejskie z X–XV w.” (1984), Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich (1996). Badania te prowadził Jubilat w Zakładzie Archeologii Polski Środkowej IHKM (później Oddziale Łódzkim Instytutu Archeologii i Etnologii PAN), z któ¬rym związał się na prawie 40 lat. Z bronioznawstwem ściśle związane są też wspomniane już wykopaliska na pobojowiskach, z których wymienić należy Iubiszewo k. Tczewa, Grunwald oraz Raszyn.

Współpraca z prof. Andrzejem Nadolskim oraz doświadczenie zdobyte na pobojowiskach były podstawowymi przyczynami tego, iż Profesor Marian Głosek znalazł się wśród pierwszych badaczy zbiorowych mogił polskich oficerów pomordowanych na Wschodzie. Prowadził przez wiele lat ekshumacje grobów w Miednoje i w Katyniu. Wszystkie te prace były zawsze prowadzone zgodnie z wszelkimi kanonami sztuki archeologicznej, miały zatem charakter nie tylko ekshumacji, ale i pracy naukowej, prowadzonej w ramach planu naukowego IAIE i PAN. Ich wynikiem był szereg publikacji przygotowanych przez Mariana Głoska, wśród których na pierwsze miejsce wysuwa się opracowanie „Katyń w świetle badań terenowych 1994–1995” (2004) pod jego redakcją.

Z archeologią w Uniwersytecie Łódzkim związał się Marian Głosek ściślej ponownie w 1994 r. W powstałym w 1996 r. Instytucie Archeologii powierzono mu funkcję kierownika Katedry Bronioznawstwa IA UŁ.  To właśnie w Instytucie Archeologii UŁ rozwinął kolejną pasję zawodową, czyli kształcenie kadry naukowej. Jego wykłady są bardzo cenione przez studentów, spośród których wykształcił ponad 50 magistrów. Zasługą Profesora jest fakt, że to właśnie bronioznawstwo stało się wizytówką Instytutu Archeologii UŁ, przyciągając na studia do Łodzi kandydatów z całej Polski. Marian Głosek prowadzi także seminarium doktoranckie, w ramach którego wypromował 6 doktorów, pracujących dziś w kilku instytutach naukowych. Bardzo istotne jest również zaangażowanie Profesora w inicjatyw studentów, takie jak konferencje z cyklu „Broń i Wojna” oraz wystawy’ organizowane przez Bronioznawcze Koło Naukowe Studentów Archeologii UŁ „Szare Banderia”. Katedra Bronioznawstwa pod kierunkiem Profesora Mariana Głoska wraz Instytutem Archeologii Mikołaja Kopernika w Toruniu współorganizowała także trzy konferencje bronioznawcze, gromadzące wybitnych specjalistów z Polski i Europy. W ostatnich latach Pan Profesor kierował poszukiwaniami zbiorowych mogił pomordowanych na poligonie na Brusie w Łodzi. Obecnie sprawuje opiekę naukową nad prowadzonymi przez Jego uczniów badaniami nekropolii wojennych.

Bardzo ważne miejsce w życiu Mariana Głoska zajmuje praca społeczna w towarzystwach naukowych: w Stowarzyszeniu Miłośników Dawnej Broni i Barwy, Stowarzyszeniu Naukowymi Archeologów Polskich oraz w Łódzkim Towarzystwie Naukowym. W SMDBiB był prezesem Oddziału łódzkiego oraz członkiem Zarządu Głównego, a w SNAP – przez dwie kadencje – prezesem Zarządu Głównego. Warte podkreślenia jest członkostwo Profesora w Komisji Archeologii Średniowiecza i Nowożytności Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN oraz w Prezydium Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi, a także w Komisji ds. Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Katyńskiej przy Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie. Profesor Marian Głosek jest członkiem honorowym Rodziny Katyńskiej.

Zasługi w pracy naukowej i społecznej Profesora Mariana Głoska doczekały się uznania władz państwowych – został odznaczony Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką „Za opiekę nad zabytkami”, Złotym Medalem „Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej”, Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury, Odznaką za Zasługi dla Miasta Łodzi, Złotą Odznaką Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy, Złotą Odznaką i Dyplomem Członka Honorowego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. Ponadto jest laureatem zespołowej nagrody naukowej im. Joachima Lelewela I Wydziału Nauk Społecznych PAN oraz Zespołowa Nagrody Stopnia I Rektora Uniwersytetu Łódzkiego.

W 2014 r r. Profesor przeszedł na emeryturę. Nadal utrzymuje ścisły kontakt z Instytutem Archeologii UŁ. Prowadzi m.in wykłady i seminarium na studiach podyplomowych „Rzeczoznawstwo uzbrojenia” oraz uczestniczy w seminariach doktorskich.

 

Za: Słowo wstępne, [w:] Non sensistis gladios. Studia ofiarowane Marianowi Głoskowi w 70. rocznicę urodzin, red. O. Ławrynowicz,  P.A. Nowakowski, J. Maik, Łódź 2011

 Krzysztof Walenta

Leszek Kajzer

Wybitny specjalista w dziedzinie budownictwa i architektury obronnej i rezydencjonalnej na ziemiach polskich w okresie średniowiecza i nowożytności. Leszek (metrykalnie Lech) Kajzer był absolwentem Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie w latach 1962–1967 studiował archeologię, a następnie uzyskał magisterium na podstawie pracy pt. „Współczesny stan badań nad zagadnieniem ciągłości osadnictwa”, napisanej pod kierunkiem profesora Konrada Jażdżewskiego.

 

Leszek Kajzer z mieczem

Leszek Kajzer z mieczem katowskim w siedzibie IHKM PAN w gmachu Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi przy placu Wolności. Koniec lat 60. XX w. (zbiory A. Marciniak-Kajzer)

 

W latach 1967–1978 pracował w powstałej z inicjatywy Andrzeja Nadolskiego grupie badaczy średniowiecznego uzbrojenia, w ówcześnie istniejącym Zakładzie Archeologii Polski Środkowej Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Pod kierunkiem Andrzeja Nadolskiego napisał, a w 1973 r. obronił rozprawę doktorską pt. „Uzbrojenie i ubiór rycerski w średniowiecznej Małopolsce w świetle źródeł ikonograficznych”.

W 1978 r. został zatrudniony w ówczesnej Katedrze Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, kierowanej przez Jerzego Kmiecińskiego.

W 1980 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy pt. „Studia nad świeckim budownictwem obronnym województwa łęczyckiego w XIII–XVII wieku”. Jesienią 1991 r. odebrał w Belwederze, na pierwszej nominacji z nadania prezydenta Lecha Wałęsy, tytuł profesorski. Od 1993 pracował w Uniwersytecie Łódzkim jako profesor zwyczajny.

W 1992 r. został czwartym z kolei kierownikiem Katedry Archeologii UŁ (po K. Jażdżewskim, A. Nadolskim, J. Kmiecińskim). Pełnił tę funkcję do 1996 r., starając się przezwyciężyć kryzys łódzkiej archeologii uniwersyteckiej (nie posiadała podstawowych praw akademickich), w efekcie czego ówczesny rektor UŁ profesor Michał Seweryński powołał do życia Instytut Archeologii, składający się z 6 jednostek naukowo-badawczych, pionu techniczno-administracyjnego i 2 baz terenowych na Pomorzu. W ramach tegoż Instytutu, od 1996 do października 2014 r. kierował Katedrą Archeologii Historycznej. Po wyczerpaniu misji dyrektorskiej polegającej na odzyskaniu praw akademickich jednostki w zakresie doktoryzowania i habilitowania, pozytywnemu przejściu przez nią kilku waloryzacji akredytacyjnych (w jako pierwsza jednostka w UŁ poddana ocenie przez Akademicką Komisję Akredytacyjną) i uzyskaniu stałego lokalu Instytutu (w kamienicy przy ul. Uniwersyteckiej 3), a także na skutek stanu zdrowia, w 2008 r. nie kandydował już na stanowisko dyrektora Instytutu.

Leszek Kajzer jest autorem blisko 600 publikacji, a w tym kilkudziesięciu książek – autorskich, współautorskich i redaktorskich. Był członkiem licznych komisji, komitetów i towarzystw naukowych, w tym Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, międzynarodowych korporacji badaczy zamków „Castrum Bene” i „Castella Maris Baltici”, komitetu European Symposium for Teacher of Medieval Archaeology, Rady Programowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Komitetu Nauk Pre- i Protohistorycznych PAN i Rady Ochrony zabytków przy kolejnych ministrach Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Działał również jako członek rad redakcyjnych różnych periodyków np. Archeologia Historica Polona, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, Folia Archaeologica. Acta Universitatis Lodziensis.

Opracowała dr Adrianna Szczerba

Ilona Skupińska-Løvset

Profesor Ilona Skupińska-Løvset w 1968 r. ukończyła studia na kierunku archeologia śródziemnomorska Uniwersytetu Warszawskiego pod kierownictwem profesora Kazimierza Michałowskiego. Podczas studiów uczestniczyła w pracach wykopaliskowych w Polsce i za granicą. Od roku 1969 r. była zatrudniona na stanowiskach muzealnych i uniwersyteckich oraz prowadziłam samodzielne badania naukowe jako stypendysta Norges Almenvitenskapelige Forskningsraad (Norweskiej Rady do Spraw Badań Naukowych). Następnie pracowała jako asystent naukowy, wykładowca, badacz, kierownik programu naukowego, profesor. Wykładała też w Wyższej Szkole Wzornictwa Przemysłowego.

Stopień doktora uzyskała na Uniwersytecie w Oslo, doktora habilitowanego na Uniwersytecie Warszawskim w 1983 roku. Praca habilitacyjna „Funerary Portraiture of Roman Palestine. An Analysis of the Production in Its Culture-Historical Context”  (Gothenburg 1983), omawiała nieopublikowany materiał kamienny w postaci portretów grobowych pochodzących z miasta rzymskiego Skythopolis (dziś Beth Shean). Praca ta jest do dziś podstawą badań nad zagadnieniem romanizacji Syro-Palestyny. Problem wpływów kulturowych, hellenizacji i romanizacji jest głównym tematem moich badań, uczestniczę też czynnie w pracy organizacji międzynarodowych.

Ilona Skupińska-Løvse uczestniczyła w wielu międzynarodowych konferencjach naukowych, programach i przedsięwzięciach w tym badaniach terenowych w Egipcie, Azji Mniejszej i Syro-Palestynie oraz jako „co-directors” programu Bethsaida Excavations Project. Jest autorką około 150 prac naukowych, głównie anglo-języcznych. Była wielokrotną stypendystka programów niemieckich i amerykańskich, w tym J. Paul Getty Postdoctoral Grants, prowadząc badania i wykłady w Michigan University, campus Ann Arbor, USA. Od roku 1993 jest związana z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.

Zainteresowania naukowe Ilony Skupińskiej-Løvset naukowe dotyczą problemu przenikania kultur, dyfuzji, akulturacji , hybrydyzacji w różnych aspektach tych zjawisk. Procesy te zaobserwować można wyraźnie w okresach hellenistycznym i rzymskim na terenach śródziemnomorskich.W 2016 r. Profesor przeszła na emeryturę. Nadal utrzymuje ścisły kontakt z Instytutem Archeologii UŁ.

 Magdalena Mączyńska

Profesor Magdalena Mączyńska ukończyła archeologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1968 r. Przez kolejne lata pracowała na zleceniach u Konserwatora Zabytków Archeologicznych woj. krakowskiego. W 1972 r. rozpoczęła pracę w Instytucie Archeologii UJ jako asystentka, później adiunkt. Jej specjalnością w ramach archeologii był okres rzymski, później także okres wędrówek ludów.

W 1975 r. obroniła pracę doktorską „Paciorki z okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów w środkowoeuropejskim Barbaricum”, która wyszła drukiem w Moguncji w 1985 r. W 1986 r. habilitowała się również na Uniwersytecie Jagiellońskim, na podstawie pracy „Części stroju kobiecego w okresie rzymskim w środkowo- i wschodnioeuropejskim Barbaricum”, której skrót w języku polskim ukazał się w 1985 r., a pełna wersja w języku niemieckim w 1989 r.

Od 1982 r. przez kilkanaście lat przebywała zagranicą, biorąc udział w projekcie archeologii Wizygotów Niemieckiej Wspólnoty Badawczej. Projekt ten wykonywany był w Madrycie. W latach 1985–1992 Magdalena Mączyńska była współpracownikiem naukowym Administracji Księstwa Liechtensteinu – Działu Archeologii, która to współpraca zaowocowała monografią stanowiska przedhistorycznego w Liechtensteinie. Przez osiem semestrów wykładała archeologię Merowingów na Uniwersytecie w Zürichu. W latach 1992–1993 byłam visiting professor na uniwersytetach w Kilonii i Wiedniu, później także w Berlinie. Od 1993 r. pracowała w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego (w 1998 r. uzyskała profesurę tytularną, w 2002 – zwyczajną).
Współpracuje z Państwowym Muzeum Archeologicznym i Instytutem Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie prowadziła seminarium doktoranckie, jedyne z zakresu młodszego okresu przedrzymskiego, rzymskiego i wędrówek ludów o zasięgu ogólnopolskim. Przez cały okres zatrudnienia w Instytucie Archeologii UŁ kierowała badaniami wykopaliskowymi na cmentarzysku z kurhanami i kręgami kamiennymi w Babim Dole-Borczu w pow. Kartuzy. Przez szereg lat organizowała ścisłą współpracę z Instytutem Historii Uniwersytetu w Symferopolu na Krymie, co zaowocowało m. in. kilkuletnią wymianą studentów oraz opracowaniem monografii cmentarzyska z IV–VII w. w Górach Krymskich, która ukaże się drukiem w najbliższym czasie w Moguncji. Tom, będący opracowaniem trzech mniejszych cmentarzysk z tego samego okresu na Krymie, ukazał się w 2013 r. W 2016 r. Profesora Magdalena Mączyńska przeszła na emeryturę. Nadal utrzymuje ścisły kontakt z Instytutem Archeologii UŁ.

Tadeusz Grabarczyk ur. 1946