„Archeologia Zbrodni pomorskiej 1939” to interdyscyplinarny oraz międzynarodowy projekt naukowy realizowany w latach 2022–2025 ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach konkursu pt. „Sonata 17” (UMOWA Nr 2021/43/D/HS3/00033). Jego tematem są materialne ślady oraz społeczna pamięć związana z niemieckimi, masowymi zbrodniami, do których dochodziło w początkowym okresie II wojny światowej na Pomorzu Gdańskim.
W trakcie pierwszych miesięcy II wojny światowej na terenie województwa pomorskiego wielu ludzi zamordowano w trakcie egzekucji włączając w to księży, nauczycieli, polityków, członków Polskiego Związku Zachodniego, kupców, urzędników państwowych (np. pocztowców, policjantów, strażników granicznych), by wymienić jedynie część z nich. Ciała ofiar były chowane w grobach masowych w celu zatuszowania śladów zbrodni. W trakcie krwawej jesieni 1939 r. pozbawiano życia także osoby umysłowo chore oraz przedstawicieli lokalnej społeczności żydowskiej. Obecnie szacuje się, że pomiędzy wrześniem a grudniem 1939 r. ok. 20 000–30 000 polskich obywateli przedwojennego województwa pomorskiego zostało zamordowanych. Była to liczba dwa razy większa niż ogół ofiar z pozostałych przedwojennych polskich terytoriów. Z tego powodu część historyków ostatnio nazwało te wydarzenia „Zbrodnią pomorską 1939”. Była ona preludium to późniejszych masowych eksterminacji w trakcie trwania II wojny światowej.
Na potrzeby projektu założono, że masowa skala i charakter mordów z 1939 r. na terenie przedwojennego województwa pomorskiego oznacza, że musiało przetrwać wiele nieznanych dotąd materialnych śladów zbrodni zaś kombinacja metod, źródeł i perspektyw charakterystycznych dla historii, etnografii i archeologii pozwoli na odkrycie nowych aspektów zbiorowych egzekucji z 1939 roku oraz współczesnej wartości i znaczenia tego trudnego dziedzictwa.
Członkowie zespołu badawczego
archeolodzy
- dr Dawid Kobiałka – Instytut Archeologii, Uniwersytet Łódzki (kierownik projektu)
- prof. Alfredo González-Ruibal - Instituto de Ciencias del Patrimonio (INCIPIT) (Hiszpania)
- dr Mikołaj Kostyrko – badacz niezależny
- mgr Michał Czarnik – Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski
- mgr Jakub Stępnik – Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski
historycy
- dr Tomasz Ceran – Instytut Pamięci Narodowej, delegatura w Bydgoszczy
- dr Izabela Mazanowska - Instytut Pamięci Narodowej, delegatura w Bydgoszczy
antropolodzy fizyczny i sądowi
- dr Joanna Rogóż – Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski
- dr Márcia Lika Hattori - Instituto de Ciencias del Patrimonio (INCIPIT) (Hiszpania)
- mgr Candela Martínez Barrio – badaczka niezależna
- dr Laura Muñoz-Encinar - Instituto de Ciencias del Patrimonio (INCIPIT), Universitat de Barcelona (Hiszpania)
antropolodzy kulturowi
- dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz – Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet Łódzki
- dr Mikołaj Smykowski – Instytut Antropologii i Etnologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- mgr Alexandra Staniewska – Instytut Antropologii i Etnologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu